Tìm về cội nguồn kinh dịch

Nguyễn Vũ Anh Tuấn

NXB Đại học Quốc Gia TP. HCM - 2001

Phương Đông - trích một đoạn trong tác phẩm:

BÍ AÅN CUÛA TRANH THÔØ NGUÕ HOÅ

Huyeàn thoaïi Ñoâng Hoà

ÔÛ goùc phoá Haøng Löôïc vaøo nhöõng ngaøy cuoái naêm, moät ngöôøi ñaøn baø nhaø queâ ñang ngoài uû ruõ treân theàm  moät caên nhaø ñaõ ñoùng cuûa nghæ Teát. Tröôùc maët baø laø moät taám ni lon traûi roäng, moãi goùc ñöôïc chaën baèng nöûa cuïc gaïch. Treân taám ni lon ñoù, baøy kín nhöõng böùc tranh Teát. Baø baùn tranh daân gian laøng Ñoâng Hoà. Sau löng baø, treân nhöõng caùnh cöûa goã ñoùng kín laø maáy sôïi daây giaêêng ngang ñeå treo maáy böùc tranh. Thænh thoaûng, gioù laïi thoåi nheï laøm cho nhöõng böùc tranh aáy ve vaåy nhö muoán môøi moïc khaùch haøng thay cho baø chuû döôøng nhö ñaõ meät moûi. Tranh daân gian baây giôø chaúng coøn maáy ai chuù yù ñeán; ngoaïi tröø maáy baøi baùo noùi veà tính vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa tranh daân gian Vieät Nam. Ñaõ vaäy, haøng cuûa baø laïi bò khuaát laáp vaø nhoøa ñi trong söï nhoän nhòp, ñoâng ñuùc cuûa phieân chôï Teát. 

Ñoâi maét baø buoàn raàu nhìn nhöõng böùc tranh daân gian ñang eá aåm vì söï thôø ô cuûa nhöõng ngöôøi ñi chôï. Moãi böùc tranh baø baùn coù 3000 ñoàng, ñaáy laø giaù voán reû maït maø choàng con baø caëm

cuïi laøm caû thaùng nay, mong kieám ñöôïc chuùt ñænh goùp vaøo noài baùnh chöng aên Teát. Haøng cuûa baø coù khuyeán maõi haún hoi cho phuø hôïp vôùi caïnh tranh thò tröôøng: ai mua moät böùc tranh, seõ ñöôïc taëng moät con chuoät baèng bìa cöùng, nhuoäm phaåm ñen, nhöng chaïy ñöôïc nhôø moät baùnh xe ñaát coù daây thun ôû buïng. Laâu laâu, baø laïi ueå oaûi keùo sôïi daây treân löng con chuoät khuyeán maõi, laøm cho noù chaïy ñeå gaây söï chuù yù cuûa ngöôøi qua ñöôøng. Haøng cuûa baø vaãn eá. Boïn treû con baây giôø cuõng khoân laém, chuùng thöøa bieát chæ boû ra theâm chuïc ngaøn ñoàng baïc laø coù theå coù moät moùn ñoà chôi hieän ñaïi chaïy baèng pin, baùn ñaày ôû phoá ñoà chôi Löông Vaên Can gaàn ñoù. Coøn ngöôøi lôùn, coù quaù nhieàu baän roän trong sinh keá. Khi thöôûng thöùc ngheä thuaät thì hoï ñaõ coù nhöõng phoøng tranh lòch söï treo bieån quaûng caùo ghi caû baèng tieáng Taây; trong ñoù ngöôøi ta baøn nhöõng ñeà taøi haáp daãn veà caùc tröôøng phaùi hieän ñaïi vaø coå ñieån treân theá giôùi, hoaëc

nhöõng taøi naêng môùi xuaát hieän ôû YÙ ñaïi lôïi. Chaúng coøn ai ñeå yù nhöõng böùc tranh queâ muøa daân daõ cuûa baø...

– Baø coù baùn tranh thôø Nguõ hoå khoâng?

– Khoâng! Tranh ñoù phaûi ñaët tröôùc môùi coù baùn. Baø haøng tranh traû lôøi vaø ngöôùc nhìn oâng khaùch.

– Baø cho toâi mua maáy caùi tranh naøy! 

Vöøa noùi, oâng laõo vöøa chæ leân maáy böùc tranh daân gian ñang keïp vaøo sôïi daây chaêng ngang böùc töôøng. Chöa kòp ñeå baø haøng tranh traû lôøi, oâng laõo ñaõ thaùo böùc tranh “Ñaøn lôïn” treân daây xuoáng vaø ngaém nghía.

– Toâi khoâng baùn cho oâng! 

Vöøa noùi, baø vöøa ñöa tay laáy laïi böùc tranh. Vôùi veû maët ngaïc nhieân, oâng laõo hoûi laïi:

– Taïi sao theá? Toâi traû giaù cao maø?

Baø haøng tranh khoâng traû lôøi maø laëng leõ thu xeáp nhöõng caùi 175 tranh cuûa baø, caát vaøo moät caùi thuùng vaø gaùnh ñi. Trong caùi thuùng tranh ñoù, chaát ñaày nhöõng bí aån cuûa söï minh trieát Ñoâng phöông. OÂng laõo nhìn theo thôû daøi:

– “Thieân nhaát sinh Thuûy, ñòa luïc thaønh chi”! Neáu ta coù böùc tranh naøy sôùm hôn, thì coù leõ khoâng phaûi ñôïi ñeán 1000 naêm nöõa… Noùi xong, oâng laõo bieán maát.

Haø ñoà Laïc thö & tranh thôø Nguõ Hoå

Trong daân gian Vieät Nam löu truyeàn ñeán hai böùc tranh Nguõ hoå, moät cuûa laøng tranh noåi tieáng Ñoâng Hoà; moät cuûa doøng tranh daân gian Haøng Troáng. Tính ñaëc saéc ôû ñaây laø hai doøng tranh naøy töôûng chöøng nhö khoâng lieân quan tôùi nhau, ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu myõ thuaät daân gian cho raèng coù nhöõng phong caùch khaùc nhau, trong caû noäi dung vaø phöông phaùp theå hieän. Nhöng, caû hai böùc tranh naøy ñeàu haøm chöùa trong noäi dung cuûa noù, moät hieän töôïng bí aån nhaát cuûa vaên hoùa Ñoâng phöông ñoù laø Laïc thö vaø Haø ñoà –  boå sung cho moät trong nhöõng haøm nghóa cuûa truyeàn thuyeát Con Roàng Chaùu Tieân, ñaõ trình baøy ôû treân.

Quý vị đọc tiếp: Tìm Về Cội Nguồn Kinh Dịch